Avukat M. Alparslan BUDAK – İhracatta Geri Gelen Eşya İle Yurt Dışından Geri Getirilmeyen Eşya

İhracatta Geri Gelen Eşya İle Yurt Dışından Geri Getirilmeyen Eşya

İhracat işlemlerine yönelik hukuki düzenlemelerin 4458 Sayılı Gümrük Kanunu, Gümrük Yönetmeliği, 1995 tarihli İhracat Rejim Kararında ve 26190/2006 sayı ve tarihli Resmi Gazetede yer alan İhracat Yönetmeliği ile birlikte İhracat Tebliğlerinden oluşur. Gerçekleştirilen ihracaklardan alıcısı tarafından kabul edilmemiş, geri göndermiş ya da yurt dışında terk edilen mallara ilişkin elde edilen hak ve menfaatlerde eşyanın bünyesinde yer alan ve işletme izninin kapsamında denk gelen ve bununla birlikte ithalat esnasında teminata bağlanmış süre dahilinde ilgili kurum ve kuruluşlara iadesi gerekir.

Gümrük Kanunu madde 131’e bakıldığında Kurye Mektubu, Elçilik Mektubu, ATA karnesi, Kumanya Listesi, TIR Karnesi, Özel Fatura ve Sözlü Beyan Formu gibi belgelerin gümrük beyannamesi yerine kulalnıldığı görülmektedir. Fakat söz konusu belgelerin gümrük idarelerine ibraz edilen beyanname mahiyetinde olduğu söylenemez. Elektronik ortamda olanlar da dahil olmakla birlikte basılı metinlerle yolcunun kişisel bagajındaki eşyalar, mektuplar ve kartpostallar bakımından gümrük beyannamesi aranmamaktadır. 

Yapılan beyanlar bağlayıcı olmakla birlikte beyannamede imzası yer alan kimselerin cezai hükümlerin uygulanması bakımından beyannamede ifade edilen bilgilerle beyannameye eklenen belgelerin doğruluyula ilgili rehimin gerçekleştiği tüm yükümlülüklere uygulması bakımından sorumluluğu bulunmaktadır. Doğrudan temsilde ise sorumluluğun adına hareket edilene ait olduğu görülür. Beyanın bağlayıclığı sebebiyle beyannamenin başkasına devresilmesi mümkün değildir. Eşyanın başkasına satılmış olması, beyan sahiplerini Gümrük Yönetmeliği madde 113 uyarınca yükümlülükten kurtarmaz.

İhracat sayılan satış ve teslimlere bakıldığında, Gümrük Yönetmeliği madde 476-482 uyarınca teslim edilen yakıt, kumanya ve yağ dışında, dış seferde bulunan veya dış sefere çıkan deniz ve hava taşıtlarına serbest dolaşımda olan işletme ve donatım eşyanın teslimi Gümrük Yönetmeliği madde 418 uyarınca ihracat hükmündedir. Ayrıca Gümrük Yönetmeliği madde 340 uyarınca ihraç eşyası, beyannamenin tescilinin ardından Türkiye Gümrük Bölgesini terk edinceye dek gümrük gözetimi altında bulunmaktadır. Gümrük Bölgesi ya da Türkiye Gümrük  Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti karasuları, toprakları, iç suları ve hava sahasını kapsamına alan Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi kapsamındadır. 

Fiili ihracata bakıldığında ise ihraç eşyasının Gümrük Kanunu hükümleri uyarınca muayesinin yapılıp taşıta yüklenmesi, bölüm lüm gelen eşyada ise yüklemenin tamamlanarak eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesini terk etmesidir. Fiili ihracat ise ihraç ürününün buna yönelik gümrük beyannamesinin tescili esnasında olduğu durum ve niteliği gümrük denetiminin çıkmış olduğu anda aynen muhafaza edilerek bu şekilde gümrük denetiminden çıkmış olduğu anda muhafaza etmesi ve Türkiye Gümrük Bölgesini terki halidir. Serbest bölgelerde gerçekleştirilen satışlarda da ürütünün başka ülkeye ihraç edildiğinin tevsikidir.

Kimi zaman farklı nedenlerle ihraç eşyasının gümrük çıkışı ve ihracat beyannamesinde beyan edilmiş olan kıymet ve miktarıyla fiili ihracatın sonunda gerçekleştirilen kıymet ve miktar arasında farklılıkların olması mümkündür. İhraç eşyalarının gümrük çıkış beyannamesinde beyan edilmiş olan kıymet ve miktarından ziyade önemli olan unsur, eşyanın fiilen ihraç edilen kıymeti ve miktarıdır.  Örnek vermek gerekirse, gümrük çıkış beyannamesinde beyan edilen eşyaların gümrük muayene, yükleme ve çıkış işlemleri esnasında bir kısmının hatalı, hasarlı ve defolu olması halinde ilgili gümrük müdürlüğü personeli tarafından ihracat beyannamesinin üzerinde gereken meşruat verilerek düzeltmenin yapılması, fiili ihracat miktarı ve tutarından gümrük çıkış beyannamesinin kapatılması esastır. Bunun yanı sıra firmanın ilgili hesap kayıtlarının ise fiili ihracat miktarı ve tutarı dikkate alınarak düzenlenmesi gerekmektedir.

İhracat sayılan satış ve teslimlere bakıldığında, iç piyasada satışı ihracat sayılan vergi, harç istisnası ve resimle ithalatta gümrük muafiyetinden yararlandırılan satış ve teslimleri ifade etmektedir. Döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler ise vergi, resim ve harç istisnasının uygulandığı hizmet ve faaliyetleri ifade etmektedir. İhracat ve ihracat işlemleri ise transit ticaret, ihracat satılan satış ve teslimlerle döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler kapsamındaki işlemleri, dahilde işleme izin belgesi ya da vergi, resim harç istisnası belgesi kapsamında bu belgelerin geçerlilik süreleri içinde yapılması koşuluyla ilgili kuruluşlar tarafından başka belge aranmadan re’sen Damga Vergisi ve Harç İstisnasından faydalandırılmaktadır.

İhraç edilen eşyalarının bedelinin Türkiye’ye getirilmesi, bankalara satılması ve ihracat hesabının süresinde kapatılması nedeniyle ihracatçıların sorumluluğu bulunmaktadır. Alacak hakkının satın alınması nedeniyle ticari riskin bankalar ya da faktoring şirketler tarafından üstlenilmesi halinde ihracat bedelinin yurda getirilmesiyle sorumluların belirlenmesinde Hazina ve Maliyet Bakanlığı’nın yetkisindedir. İhracata aracılık eden bankaların ihracat bedellerinin yurda getirilmesini izleme yükümlülüğü bulunmaktadır.

Ticari amaçlarla malın ihraç edilmesinde, bedellerinin yurda getirilmesi süresi içinde ihracatla ilgili hesapların aracı bankalar kapatılır. Süresi içinde kapatılmamış olan ihracat hesaplarının aracı bankalar tarafından beş iş günü içinde muamale safhalarının belirlenen biçimde yazılı şekilde Vergi Dairesi Başkanlığına ya da Vergi Dairesi Müdürlüğüne ihbarı esastır. 

Alıcısı tarafından kabul edilmeyen mallar, karşılığında aynı bedel ve şartlar ile malın ihracına yönelik talepler, durumu gösterir belgelere istinaden gümrük mevzuatı kapsamında giriş ve çıkışlarda ayniyetine ilişkin tespitte bulunularak  gümrük idareleri tarafından sonuçlandırılmaktadır. Alıcısının kabul etmediği eşyaların başka şartlar ve bedelle aynı ya da farklı alıcılara satışına yönelik taleplerde durumu gösteren belgeler ve yeni satış sözleşmesine ilişkin onaylı faturanın ibrazının ardından gümrük idareleri tarafından sonuçlandırılmaktadır. Gümrük idareleri tarafından sonuçlandırılan taleplere ilişkin mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine bildirilmektedir. Alıcısının kabul etmediği eşyaların bozulabilir nitelikte olması halinde de buna ilişkin talepler Bakanlık yurtdışı teşkilatları tarafından sonuçlandırılmaktadır. Alıcısına teslim edilmeyen eşyaların terkinde (çalınma, yanma gibi haklı ve zorunlu sebeplerle) durumu gösteren belgelere dayanılmak suretiyle Bakanlık tarafından sonuçlandırılmaktadır. Geri getirilmesinde ekonomik yararın olmadığı malların terkine yönelik taleplerde ise durumu gösterir belgelere dayanılarak İhracat Genel Müdürlüğü tarafından sonuçlandırılmaktadır. Bu hususlar, ihracatın desteklenmesine ilişkin mevzuat hükümleri uyarınca yapılması halinde İhracat Yönetmeliği madde 15 uyarınca değerlendirilir.